Advertisement

ဗြိတိန်နိုင်ငံကျေးလတ်ဥယျာဉ်များဆီသွားရောက်လည်ပတ်ကြည့်ရင် အဖြူရောင်လီလီပန်းများ၊ ခရမ်းရောင်သစ်ခွများ၊ ပန်းနုရောင်တောင်ဇလပ်များကို နေရာအနှံ့တွေ့ရပါလိမ့်မယ်။

ဒါပေမယ့်ဒီပန်းတွေဟာဗြိတိန်နိုင်ငံမျိုးရင်းမဟုတ်ဘူးဆိုတာသင်သိပါသလား။ ဒီပန်းတွေဟာ မြန်မာနိုင်ငံမြောက်ပိုင်းက အပူအအေးမျှတတဲ့တောအုပ်တွေ၊ ဧရာဝတီမြစ်ဝကျွန်းပေါ်ဒေသကစိုက်ခင်းတွေနဲ့ ဟိမဝန္တာတောင်ခြေဒေသတွေမှာပေါက်ရောက်တဲ့အပင်တွေပါ။

သူတို့ဟာဗြိတိသျှကိုလိုနီစနစ်ထွန်းကားခဲ့စဉ်က ရုက္ခမုဆိုးတွေနဲ့အတူ မိုင် ၆၀၀၀ခရီးကိုဖြတ်ကျော်ပြီး ဗြိတိန်ကျွန်းဆီရောက်လာတာဖြစ်ပါတယ်။

၁၈ရာစုနှစ်ကတည်းက ဗြိတိသျှရုက္ခဗေဒပညာရှင်တွေဟာ စစ်တပ်နဲ့အတူမြန်မာနိုင်ငံကိုရောက်လာပြီး ပန်းပင်တွေကိုအမြတ်တနိုးစုဆောင်းလေ့ရှိပါတယ်။

မြန်မာ့တောင်ဇလပ်

အင်ပါယာချဲ့ထွင်ခြင်းနဲ့ အပင်စုဆောင်းခြင်းဟာ အပ်နှင့်အပ်ချည်လိုပါပဲ။ စကော့လူမျိုးဆရာဝန်နဲ့ ရုက္ခဗေဒပညာရှင် Dr. Francis Buchanan ဟာဗြိတိသျှသံတမန် Michael Symes နှင့်အတူ ၁၇၉၅ မှာမြန်မာဘုရင်ထံလိုက်ပါလာခဲ့တယ်။ ဒါဟာ ပထမဆုံးဗြိတိသျှ-မြန်မာ သံတမန်ဆက်ဆံရေးခရီးစဉ်လည်း ဖြစ်ပါတယ်။

Buchanan ဟာဧရာဝတီမြစ်ကြောင်းတလျှောက်ပေါက်ရောက်လျက်ရှိတဲ့ပန်းပင်တွေကိုအခြောက်ခံပြီး လန်ဒန်က British East India Company ဆီပေးပို့ပေးခဲ့တယ်။

၁၈၂၆ခုနှစ်မှာ Calcutta Botanical Garden က Dr. Nathaniel Wallich ဟာ Crawfurd mission နဲ့အတူ ဘကြီးတော်မင်းဆီရောက်လာခဲ့ပါတယ်။ သူဟာပဲခူးနဲ့အင်းဝမှာရှိတဲ့သဘာဝသယံဇာတတွေကို လေ့လာစာရင်းပြုစုဖို့လို့အကြောင်းပြပြီးလိုက်လာခဲ့တာပါ။

အဲ့ဒီကတည်းကဗြိတိသျှတွေဟာမြန်မာနိုင်ငံရဲ့ကြွယ်ဝလှတဲ့အပင်မျိုးကွဲတွေကိုလိုချင်မက်မောလာကြတာပါ။ ဒါကြောင့်လည်းကျွန်းသစ်တွေကိုရယူလိုတဲ့စိတ်နဲ့ မြန်မာတနိုင်ငံလုံးကိုစစ်တိုက်ပြီးကိုလိုနီအဖြစ် သိမ်းသွင်းခဲ့တာဖြစ်ပါတယ်။

ဗြိတိသျှကိုလိုနီဖြစ်နေတဲ့မြန်မာနိုင်ငံဆီအင်္ဂလိပ်ရုက္ခဗေဒပညာရှင်တွေတဖွဲဖွဲရောက်လာပြီး မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ အပင်နဲ့ဇီဝမျိုးကွဲတွေကိုစုဆောင်းလေ့လာပါတော့တယ်။ သူတို့ကသိပ္ပံပညာတိုးတက်ရေးအတွက်လို့ပြောပေမယ့် အင်ပါယာချဲ့ထွင်လိုတဲ့စိတ်လည်းရှိပုံရပါတယ်။

ဒီပညာရှင်တွေဟာအပင်မျိုးတခုကိုတွေ့တာနဲ့သူတို့နာမည် (သို့) သူတို့ကိုငွေကြေးထောက်ပံ့တဲ့သူရဲ့နာမည်ကို ပေးတော့တာပါပဲ။ ဥပမာ သော်ကကြီးပန်းကို Amherst နယ်စားမင်းရဲ့ဇနီးသည်ရဲ့နာမည်ကိုအစွဲပြုပြီး Amherstia Nobilis လို့ပြောင်းပစ်ပါတယ်။ ဒါဟာမြန်မာ့သယံဇာတတွေကိုဗြိတိသျှတွေပိုင်ကြောင်း ကြေညာခြင်းတမျိုးလည်းဖြစ်တယ်။

သော်ကကြီးပန်း

ဝိတိုရိယခေတ်ကအင်္ဂလိပ်လူမျိုးတွေဟာရုက္ခမုဆိုးတွေကိုရဲရင့်တဲ့လူစွန့်စားတွေအဖြစ်အထင်ကြီးကြတယ်။ ဒီခေတ်စကားနဲ့ဆိုရင်တော့ celebrity တွေလို့ပြောရမှာပေါ့။ ဒီရုက္ခမုဆိုးတွေဟာ အပင်သစ်တွေကို ငွေကြေးချမ်းသာသူတွေဆီ ဈေးကြီးကြီးနဲ့ရောင်းချလေ့ရှိပါတယ်။

စကော့လူမျိုးရုက္ခဗေဒပညာရှင် Robert Fortune ဟာရုက္ခမုဆိုးတွေထဲမှာနာမည်အကြီးဆုံးလို့ဆိုနိုင်တယ်။ ၁၈၄၃ ခုနှစ်မှာသူဟာ East India Company ရဲ့ခိုင်းစေချက်အရတရုတ်နိုင်ငံကလက်ဖက်ပင်တွေကို တရားမဝင်ခိုးထုတ်ခဲ့ပါတယ်။

အဲ့ဒီနောက်အိန္ဒိယကဗြိတိသျှပိုင်စိုက်ခင်းတွေမှာပြန်စိုက်ပျိုးပြီး အင်္ဂလန်ကိုလက်ဖက်တင်ပို့ရင်း East India Company အကျိုးအမြတ်များစွာရရှိခဲ့တယ်။ ဗြိတိသျှပြည်သူတွေဟာ Robert Fortune လိုသူခိုးကိုရှုတ်ချရမယ့်အစား လူစွန့်စားတယောက်အဖြစ်ချီးကျူးဂုဏ်ပြုခဲ့ကြပါတယ်။

ဒါပေမယ့်ရုက္ခမုဆိုးတွေဟာဗြိတိသျှပြည်သူတွေထင်သလို တကိုယ်တော်လူစွန့်စားတွေမဟုတ်ကြပါဘူး။ သူတို့ဟာဒေသခံအလုပ်သမားတွေ လမ်းပြတွေရဲ့အကူအညီနဲ့အပင်တွေကိုရယူစုဆောင်းကြတာပါ။

ဥပမာ မြန်မာ့သမိုင်းမှာအထင်ရှားဆုံးလို့ဆိုရမယ့်ဗြိတိသျှလူမျိုးရုက္ခမုဆိုး Frank Kingdon-Ward (၁၈၈၅-၁၉၅၈) ဆိုရင် ၁၉၁၀ ကနေ ၁၉၅၈ခုနှစ်အတွင်း တိဘတ်၊ တရုတ်၊ အိန္ဒိယ၊ မြန်မာနိုင်ငံတွေမှာ သစ်မာပင်နဲ့ အလှစိုက်ပန်းပင်တွေကိုလိုက်လံစုဆောင်းခဲ့တယ်။ သူ့ကိုအပင်နဲ့မျိုးစေ့ရောင်းချတဲ့ကုမ္ပဏီတွေက ငွေကြေးထောက်ပံ့ပေးပါတယ်။

Frank ဟာမြင်ရုံနဲ့အပင်မျိုးစိတ်သစ်တွေကိုသိနိုင်တဲ့ပါရမီရှိပေမယ့်မြန်မာနိုင်ငံမြောက်ပိုင်းရောက်တဲ့အခါမှာတော့ ဒေသခံကချင်လူမျိုးတွေရဲ့အကူအညီကိုရယူခဲ့ရတယ်။

ဒေသခံအများစုဟာတန်ဖိုးကြီးပြီး ဆေးဖက်ဝင်တဲ့အပင်တွေကိုတိုင်းတပါးသားလက်ထဲရောက်မသွားအောင် ကာကွယ်နိုင်ခဲ့ပေမယ့် တခါတလေမှာတော့သတင်းပေါက်ကြားသွားတာမျိုးရှိပါတယ်။

၁၉၄၈ခုနှစ်မှာမြန်မာနိုင်ငံလွတ်လပ်ရေးရခဲ့ပြီး မြန်မာအစိုးရဟာကိုယ့်အားကိုယ်ကိုးရင်းအပင်မျိုးစိတ်သစ်တွေကို ရှာဖွေခဲ့တာကြောင့် Frank တို့လိုရုက္ခမုဆိုးတွေနိုင်ငံတွင်းဝင်ခွင့်မရတော့ပါဘူး။

ဒါကြောင့် ၁၉၅၃ ခုနှစ်မှာ Frank ဟာသူ့ကိုဗီဇာပေးရင် မြန်မာလူမျိုးတွေကိုရုက္ခဗေဒပညာသင်ပေးမယ်လို့ အပေးအယူလုပ်ခဲ့ရတယ်။ ဒီလိုနဲ့ ဦးသာလှနဲ့ ဦးချစ်ကိုကိုဆိုတဲ့မြန်မာလူမျိုးနှစ်ယောက်ဟာ Frank ဆီမှာပညာသင်ရင်း မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ပထမဆုံးရုက္ခဗေဒပညာရှင်တွေဖြစ်လာပါတယ်။

၁၉၅၈မှာ Frank ကွယ်လွန်သွားပြီးနောက် ဦးချစ်ကိုကိုကအပင်သစ်ရှာဖွေတဲ့အလုပ်ကိုဆက်လုပ်ခဲ့ပါတယ်။ သူဟာမြန်မာ့သစ်ပင်ပန်းမန်မျိုးစိတ်ပေါင်း ၁၅၀၀ကျော်လောက်ကိုမှတ်တမ်းတင်နိုင်ခဲ့တယ်။ နောက်ပိုင်းမှာ အင်ဒိုနီးရှား၊ အိန္ဒိယနဲ့ ဂျပန်နိုင်ငံတွေမှာပညာသင်ခဲ့ပါသေးတယ်။

ဦးချစ်ကိုကိုဟာ ၁၉၈၃ခုနှစ်မှာအနားယူခဲ့ပြီးသူ့တပည့်ဖြစ်သူ ဒေါက်တာစောလွင်က ဆရာ့ရဲ့အမွေကိုလက်ဆင့်ကမ်းယူခဲ့တယ်။ ဒေါက်တာစောလွင်ဟာသစ်ခွနဲ့ သီးပင်စားပင်စိုက်ပျိုးရေးပညာရှင်တယောက်လည်းဖြစ်ပါတယ်။

၁၉၅၆ ကနေ ၁၉၉၇ အတွင်းနိုင်ငံတကာကရုက္ခဗေဒပညာရှင်တွေကိုမြန်မာနိုင်ငံကဝင်ခွင့်မပြုခဲ့ပါဘူး။ ၂၁ရာစုရောက်တဲ့အခါမှာတော့ အပင်ရှာဖွေတဲ့ယဉ်ကျေးမှုပြန်လည်နိုးကြားလာတယ်။ ဒါပေမယ့် ပညာရှင်တွေဟာပုဂ္ဂိုလ်ရေးအကျိုးအမြတ်အတွက်မဟုတ်ဘဲ မြန်မာ့ဇီဝမျိုးကွဲတွေကိုထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်ချင်တဲ့ဆန္ဒနဲ့ အပင်တွေကိုရှာဖွေမှတ်တမ်းတင်လာကြတာဖြစ်ပါတယ်။ ဒါမှသာမြန်မာ့မြေမှာ မြန်မာ့သစ်ပင်ပန်းမန်တွေဟာရာစုနှစ်များစွာကြာအောင်ရှင်သန်ပွင့်လန်းနိုင်မှာပါ။

Christian Gilberti ၏ Plants and Empire: A History of Plant-hunting in Myanmar အားဘာသာပြန်ဆိုဖော်ပြခြင်းဖြစ်ပါသည်။

Advertisement

LEAVE A REPLY

Please enter your comment!
Please enter your name here